FOSS nedir? FOSS’un ücretsiz yazılımdan farkı nedir? Linux bir FOSS mudur?
Bu makale, yukarıdaki sorulara cevaplar vererek Free and Open Source Software (FOSS)’u anlamanıza yardımcı olmayı amaçlamaktadır.
Linux işletim sisteminin çeşitli dağıtımlar sayesinde son birkaç on yılda yükselişi, Özgür ve Açık Kaynak Yazılımların popülaritesini artırdı.
Ne yazık ki, birçok yeni Linux kullanıcısı, FOSS’un tam olarak ne olduğu ve içerdiği her şey konusunda genellikle kafası karışmaktadır. Bunda utanılacak bir şey yok ve kafa karıştırıcı olabilir.
FOSS nedir?
Basit bir ifadeyle FOSS(Özgür ve Açık Kaynak Kodlu Yazılım (ÖAKK), kullanıcıların programı herhangi bir amaç için özgürce çalıştırmalarına izin vermekle kalmayıp, aynı zamanda programın koduna da erişmelerini sağlayan yazılım olarak sınıflandırılabilir.
FOSS ayrıca, kullanıcıların programı istedikleri gibi değiştirmelerine ve orijinal halinin veya değiştirilmiş halinin kopyalarını serbestçe dağıtmalarına da olanak tanır.
FOSS’un Tarihçesi
FOSS, konsept olarak 1950’lerden beri var. O zamanlar, şirketler donanım satın aldıklarında, satın alınan donanım üzerinde çalışan özel paket yazılımlar ücretsizdi. Bu nedenle, o zamanki standart uygulama, donanım müşterilerinin bu kodu uygun gördükleri şekilde değiştirmelerine izin vermekteydi. Bu dönemde donanımlar anormal derecede pahalı olduğu için, müşteriler de öncelikli olarak araştırmacılar ve akademisyenlerdi.
Terim, o zamanlar yazılım için kullanılanla tam olarak aynı değildi. Bunun yerine, genellikle kamu malı yazılım olarak anılırdı. Bugün FOSS ve kamu malı yazılımlar oldukça farklıdır.
FOSS ücretsizdir, ancak aynı zamanda lisanslıdır ve bu lisansta nasıl kullanılacağına ilişkin hüküm ve koşullar vardır. Kamu malı yazılımın lisansı yoktur ve kesinlikle hiçbir kısıtlama olmaksızın kullanılabilir, değiştirilebilir ve dağıtılabilir. Yazılım geliştiricisinin bu konuda hiçbir hakkı yoktur.
“Tescilli yazılım bir adaletsizliktir.” -Richard Stallman
1985 yılında Richard Stallman, Özgür Yazılım Hareketi‘ni(GNU) desteklemek için Özgür Yazılım Vakfı‘nı (FSF) kurdu. FSF’nin taahhüdü Özgür Yazılım’dı. Özgür Yazılım, kullanıcıların kullanmakta, değiştirmekte, incelemekte ve paylaşmakta özgür olduğu bir yazılımdır.
Bir yıl sonra, artık bildiğimiz şekliyle FOSS, bazı özgürlükleri temel alarak ortaya çıktı:
- Programı herhangi bir amaç için kullanma özgürlüğü
- Kaynak koduna erişim özgürlüğü
- Programın nasıl çalıştığını öğrenme ve değiştirme özgürlüğü
- Yeniden dağıtma özgürlüğü
- Değiştirilmiş sürümlerin kopyalarını dağıtma özgürlüğü
“Tescilli yazılım bir adaletsizliktir.” Richard Stallman
Linux ve FOSS
Linux’un varsayılan olarak FOSS olduğunu varsayıyoruz. Yine de, Linus Torvalds 1991’de orijinal Linux çekirdeğini piyasaya sürdüğünde, açık kaynak altı yaşında olmasına rağmen, serbestçe değiştirilebilir kaynak kodu olarak yayınlandı, ancak özgür yazılım lisansı olmadığı için açık kaynak olarak kabul edilmedi.
Linux, bir yıl sonra Torvalds projeyi GNU GPL (Genel Kamu Lisansı) kapsamında yeniden lisanslayana kadar FOSS olarak kabul edilmedi.
Şu anda bile birçok Linux kullanıcısı, tüm Linux dağıtımlarının FOSS olmadığının farkında değil. Örneğin, Red Hat Enterprise Linux (RHEL) FOSS değildir. Red Hat çalışanları, RHEL’in ücretsiz dağıtımını kısıtlamak için katı ticari marka kuralları uygular. Ancak yine de RHEL, kaynak kodunu serbestçe sunar.
Bir Linux dağıtımının FOSS olup olmadığını belirleyen iyi bir kural, bunun için ödeme yapmanız gerekip gerekmediğidir. Parasını ödediyseniz, muhtemelen FOSS değildir.
Linus Torvalds, Linux’u oluşturduktan bir yıl sonra, 1992’de açık kaynak haline getirdi.
FOSS ve Ücretsiz Yazılım Arasındaki Fark
Kullanıcılar genellikle FOSS’u ücretsiz yazılımla da karıştırır. Durum böyle değil. Ücretsiz yazılım, yalnızca ücretsiz olarak kullanabileceğiniz bir yazılımdır. Aksi belirtilmedikçe, ücretsiz yazılımın değiştirilmesi, geliştirilmesi veya yeniden dağıtılması, söz konusu yazılımın yazarının açık izni olmaksızın gerçekleştirilemez.
Skype ve Adobe Acrobat ücretsiz yazılımlara iki örnektir. Bunları ücretsiz olarak kullanabilirsiniz, ancak kaynak kodunu asla görmez veya değiştirmezsiniz.
Oysa FOSS’ta, yukarıda belirtildiği gibi, kaynak kodu ücretsiz olarak mevcuttur ve yazılımın kullanımı yalnızca ücretsiz olmakla kalmaz, aynı zamanda kullanıcılar kaynak kodunu değiştirebilir ve uygun gördükleri şekilde yeniden dağıtabilirler.
Bitirirken…
FOSS, şimdiki şekliyle, 1950’lerdeki emekleme döneminden çok uzak. Son birkaç on yılda Linux’un ortaya çıkışı ve popülaritesi, şüphesiz onun olgunluğuna yardımcı oldu. Gerçekten de, FOSS ve Linux çok iç içe geçmiş durumda.
Bir zamanlar FOSS’a karşı o kadar düşmanca davranan Microsoft bile FOSS’u benimsedi.